Bir Çocuk Neden Utangaç Olur?

Süleyman Demirel Üniversitesi’nden Dr. Ömer Antalyalı ile bir araştırma yaptık.

Başarıyı ve liderliği etkileyen 54 faktör bulduk ve bunların ölçeğini geliştirdik.

Bu faktörlerden bir tanesi de “utangaçlık.”

Sonra utangaçlığın, diğer faktörlerle ilişkisine baktık.

Şu soruyu sorduk: Bir insan utangaçsa, ne tür davranışlar sergiler ve neler hisseder?

Bu davranışları ve hisleri analiz edince, utangaçlıkla ilgili ortaya net bir tablo çıktı.

DIŞ ONAY İHTİYACI

Utangaç insanların en temel özelliği, dışarıdan onaylanma ihtiyacı duymaları (korelasyon değeri -0,46).

Örneğin, “İnsanlarla iyi geçinmek ve sevilmek için insanların beklentileri doğrultusunda davranma eğilimim vardır.”  veya “Doğru olduğunu bilsem bile, diğerlerine yanlış görünen şeyleri yapmaktan kaçınırım.” cümlelerine yüksek oranda katılıyorlar.

YARGILANMA KORKUSU

Utangaç insanlar aynı zamanda yargılanmaktan çok korkuyor (korelasyon değeri 0,45).

Örneğin, “İnsanlar benim eksiklerimi bulacak diye korkarım.”veya “İnsanlar beni yetersiz görecek diye korkarım.”cümlelerine yüksek oranda katılıyorlar.

 BELİRSİZLİK TOLERANSI

Utangaç insanlar belirsiz durumları da çok sevmiyor (korelasyon değeri -0,46).

Örneğin,  “Tek doğrusu ve yanıtı olmayan sorunlar bana korkutucu gelir.” veya

“Kolayca anlamlandıramadığım karmaşık durumlardan uzak dururum.”cümlelerine yüksek oranda katılıyorlar.

Aslında diğer faktörlerle de ilişkisi var ama en yüksekleri bunlar. Peki, bu tablodan ne çıkıyor? Neden bir insan yargılanmaktan korkar? Neden onay ihtiyacı duyar? Neden belirsiz durumları sevmez?

ÖZDEĞER

Bunların hepsinin temelinde “özdeğer” sorunu yatıyor.

Kişi, kendisini değerli görmediği zaman; diğer insanlar onun değersizliğini keşfedecek diye, kendisini gizleme gereği duyuyor.

Kendisiyle ilgili bilgi verirse, insanlar onu kabul etmeyecek veya sevmeyecek diye düşünüyor.

Çok konuşmuyor, eylemde bulunmuyor ve ortamlarda sessiz kalıyor. Yani, utangaç ve çekingen davranıyor.

ÖZDEĞER VE BELİRSİZLİK

Hatadan korkuyor. Hata yaparsa, diğer insanlar onu eleştirecek ve reddedecek diye düşünüyor.

Onun için çok eylemde bulunmuyor.

Belirsiz ortamları ve bilinmezi de sevmiyor çünkü belirsiz ortamlarda her an bir tehlike çıkabilir ve onun kimliğini tehlikeye atabilir, diye düşünüyor.

Bundan dolayı çok iyi gözlem yapıyor. Belirsizliği gidermeye çalışıyor.

(Utangaçlığın genetik temelleri de var ama asıl belirleyici olan yetiştirilme tarzı.)

UTANGAÇLIK NASIL OLUŞUR?

O zaman aile çocuğu sürekli yargılıyor ve eleştiriyorsa (koşullu sevgi), çocuğun utangaç olma ihtimali artıyor.

Çocuk “Bende bir sorun var.” diyor ve değersizlik duygusu oluşuyor.

Sürekli övgü de utangaçlık yaratıyor. Sonuçta övgü, olumlu olsa da bir yargı.

AİLELER NE YAPMAMALI?

Anaokulu çocukları sürekli övülüyor.

“Elbisen çok güzel.”

“Saçların çok güzel.”

“Bak, ne güzel yaptın.”

Aile normal durumları, bir yargı ortamına dönüştürüyor. Çocukta güzel görünme ve güzel yapma baskısı oluşturuyor. Çocuk yargılanmaktan korkmaya başlıyor.

Aynı şekilde aileler “Üstünü topla”, “Doğru otur”, “Doğru yemek ye”, “Ellerini sallama” gibi ifadelerle çocuğunu yargılıyor.

Bu şekilde utangaç ve çekingen çocuklar ortaya çıkıyor.

AİLELER NE YAPMALI?

Aileler çocuk utangaçlığı yensin diye ona “Hadi amcayla konuş.”, “Hadi git sen iste”, veya “Hadi yanıtla!” gibi sözlerle baskı yapmamalı.

Zaten çocuğu utangaç yapan bu baskılar. Aynı yöntemle utangaçlığı gidermek mümkün değil.

Aile yargılamayı (eleştiri ve övgü) bırakmalıdır.

Siz de fark etmişsinizdir. Utangaç insanlar, yakın arkadaşlarının yanında çekingen davranmaz. Neden? Çünkü zaten kabul görmüştür ve yargılanma risk yoktur.

O zaman siz de çocuğun ortamını,  yargısız bir ortama dönüştürürseniz, utangaçlık sorununu çözersiniz.

Hem de  özgüveni ve özdeğeri yüksek çocuk yetiştirmiş olursunuz.

Özgür Bolat

Uzman Eğitimci ve Yazar