Büyüme ve Gelişmeyi Etkileyen Faktörler

Süt çocukluğu çağı ise, 1-24 ay arasıdır. Bu çağda vücut büyümesi öndedir. Doku değişimi daha yavaş gider. Bu evrede sinir sistemi büyük olgunlaşma gösterir. Do­ğum Öncesi ve doğum sonu yaşamda büyüme ve gelişmede birçok faktörler rol oy­nar.

Bunlardan ilki kalıtsal etkenlerdir. Anne ve babadan geçen genler, bebeğin bü­yümesi ve sağlıklı olmasını belirleyen etkenlerdir. Kısa boylu ailenin çocukları kısa boylu, uzun boylu ailenin çocukları uzun boylu, sarışın olanların bebekleri ise açık renkli olmaya meyillidir. Irk ve ailelere Özgü farklar kalıtsal ve genetik yapı ile ilgili­dir. Genlere bağlı özellikler çeşitli hastalıkların nedeni olarak rol oynar. Bir bebeğin dış görünümünün normal olması için kromozom yapısının normal olması şarttır. Kro­mozomlarda meydana gelen artma, eksilme, kırılma, birinden ayrılıp diğerine bağ­lanma, bazı hastalıkların oluşmasına yol açar.

Büyümeyi etkileyen ikinci etken hormonal faktörlerdir. Hormonlar, bünyede bir­çok salgı bezlerinden (tiroit, hipofiz vb.) bir kanal sistemi olmadan doğrudan doğru­ya dolaşım sistemine verilen ürünlerdir. Hormonlar belirli bir hücre grubu tarafın­dan, doğrudan doğruya kana salgılanan çıkış yerinden uzaktaki bölgelerde etkili olan biyokimyasal maddelerdir. Büyüme ve gelişmeyi etkileyen hormonlar, kafatası İçin­de, temel kemiği üzerine oturmuş, hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu ve boynun ön yüzünde bulunan kalkan (tiroit) bezinden salgılanan tiroit hormonu (tirok­sindir. Büyüme hormonu boy büyümesini, tiroit hormonu büyüme, gelişme ve ol­gunlaşmayı sağlar. Ergenlik çağında böbreküstü bezlerinden salgılanan hormonlar daha ön plana geçer.

Çocuklarda doğum öncesi nedenler de büyüme ve gelişmeyi büyük ölçüde et­kiler. Bunlar oldukça çok ve karışıktır. Doğum öncesi yaşamda özellikle yaşamın ilk 12 haftasında organ taslaklarının gelişmesi sürecinde embriyoyu etkileyebilecek bir dizi etken, büyüme ve gelişmeyi etkilemekle kalmaz, bazen çözümü mümkün olmayan doğum sonrasında, kalıcı hastalıklara ya da doğumsal anormalliklere yol açar. Bu ~ çağda anne kullandığı ilaçlara da çok dikkat etmelidir. İlaçların alınmasına bağlı ola­rak hamileliğin ilk üç ayında anormallikler meydana gelmektedir.

Hamilelikte anneye verilen ilaçların büyük bir çoğunluğu plazenta yoluyla, az bir kısmı da direk olarak bebek etrafında bulunan amniotik sıvıdan geçerler. Plazenta yoluyla geçiş. İlaçların yapılarına, yağda veya suda erimelerine, proteinlere bağlı olup olmamalarıyla ilişkilidir, Örneğin “Heparin” adı verilen kan pıhtılaşmasına engel olan ilacın yapısı (molekül ağırlığı 1000’den yukarı olduğundan) büyük olduğu için pla­zenta, yavruya geçişe izin vermediği halde, “Tiroksin” dediğimiz kalkan bezinin ge­lişme hormonunun yapısı (moleküller ağırlığı 1000’den küçük olduğu için) küçük ol­duğundan plazentadan bebeğe rahatlıkla geçmektedir.

Barbituratlar, trankilizanlar, narkotik ve lokal uyuşturucular (genellikle, uyku ilaç­ları, yatıştırıcı ve teskin edici ilaçlar, genel ve yerel uyuşturucular) kolaylıkla ve bü­yük oranda yağda eridiklerinden hamile anneye verildiklerinde süratle plazentadan geçerek bebeği etkilerler.

Hamilelere damar yolu ile verilen birçok antibiyotiklere 30-60 dakika içinde anne rahmindeki bebek dolaşımına ulaşırlar. Hamile annelerin bazı hastalıklarında, su ke­sesinin erken patlaması ve doğumun gecikme hallerinde anneye verilen ilaçlarla be­beklerin doğumdan Önce anne rahminde hastalanması önlenebilir.

Hamilelikte, emzikli anne, lohusalık sürecince zorunlu bir nedeni yoksa, hekim­lerine danışmadan hiçbir ilaç (aspirin, hatta vitaminler dahil almamalıdır. Hamilelik­te alınan bazı ilaçların gelişmekte olan yavruda oluşturduğu doğumsal anomalilerin bazıları (Tablo 1) gösterilmiştir.

TABLO 1

Hamilelikte Alınan Bazı İlaçların İnsan Yavrusu Üzerindeki Etkileri

İlaçlar                                                       Canlı Üzerinde Etkileri

Amphetamine (Amfetamin)                   Doğumsal kalp anomalileri

Böbreküstü bezi hormonları                   Yarık damak

Sigara tiryakiliği                                       Düşük doğum tartılı bebekler

insulin şoku                                               Anne rahminde bebek ölümleri

Kinin                                                           Düşükler, kanamalar

Streptomicin                                              Sağırlık

Tetracycline (Tetrasiklin)                      İskelet gelişmesinde gerilik

Thalidomide                                              Önkol, kolun total veya kısmı anoma­lileri

Vitamin D                                                  Kanda kalsiyum yüksekliği ve aort kapakçıklarında darlık

Yenidoğan bebek olanaklar el verdiğince bir an önce çocuk hekimi tarafın­dan görülmelidir. Bu muayene, eğer varsa, önlem gerektiren ve düzeltilmesi za­manla bağdaşan doğmalık anomalilerin erken tanımını sağlar. Diğer taraftan özel­likle yeni annelere, yenidoğan bebeği tanıtıcı, annenin güvencesini artırıcı ve bazı doğal sorunları basit yaklaşımlarla çözücü fayda sağlar.

Annenin hamilelik süresinde geçirdiği bazı bulaşıcı ve döküntülü hastalıklarda (Kızamıkçık-Kabakulak) doğumsal anomalilere neden olur. Yine hamileliğin başlan­gıcında röntgen ışınları ile temasa gelinmesi embriyoyu etkiler. Bu nedenle bu evre­de hamileler mecbur olmadıkça diş röntgeni dahil, hiçbir film çektirmemelidirler.

Gebe annenin beslenmesinin iyi olmaması da gelişen yavruyu etkiler, bebeğin düşük doğum tartılı olarak doğmasına, düşük doğumlara, prematüreliğe ya da do­ğum sonrası yenidoğan evresinde sık hastalanmaya sebep olur.

Anne rahminde bebeğin büyüyüp gelişmesi, hamile annenin aldığı düzenli ve dengeli besinlere bağlıdır. Hamile anne yeterli beslenmediği zaman kendi yedek be­sin depolarını harcamak zorunda kalır. Bu hal bebeğe de yansıyarak dirençsiz, dü­şük doğum tartılı doğumlara yol açar.

Anne hamile kaldığını anladıktan sonra derhal en yakın Ana ve Çocuk Sağlığı Merkezine başvurarak, hamilelik süresince ortalama tartısı ayda 1 kg. artacak bir beslenme düzenlenmesini istemelidir.

Gebelikte günlük beslenmeye; Bir yumurta, veya ona eşdeğer miktarda et, ba­lık, tavuk, karaciğer dalak eklenmelidir. Bunları alamıyorsa, kemik suyuna mercimek çorbaları, nohutlu yiyeceklere yer vermeli, günde bir bardak süt veya 200 gr. yo­ğurt, bol meyve ve sebze yemelidir. Sabah kahvaltılarında peynir ve kan yapıcı pek­mez yer almalıdır.

Özellikle sık doğum yapan annelerin kansızlıkları, anne karnında kanın rengini veren hemoglobin maddesinin oluşması için gerekli demir depolarının yetersizliğine yol açar ve bebekte demir yetersizliği kansızlığı (Demir yetersizliği anemisi) meyda­na gelir.

Karadeniz bölgemizin denizden uzak iç bölümlerindeki hamile annelerimizde ol­duğu gibi, iyot eksikliği varsa; bebek guatrlı doğar.

Gebelik süresinde, hamile annenin, düşme, çarpma gibi kazalardan etkilenme­si bazen kanama, düşük veya bebeğin anne rahminde iyi beslenmemesine neden olur.

Bebekle anne arasında her türlü ilişkiyi sağlayan plazenta (çocuk eşi) dediğimiz organın doğum öncesi yaşamda büyük yeri vardır. Plazentanın en önemli görevi emb­riyo ve fetusu beslemektir. Bu nedenle plazentada meydana gelecek bozukluklar ve hastalıklar doğum öncesi yaşamda canlıyı etkileyerek düşük doğum ağırlıklı doğum­lara, prematüreliğe, düşüklere, ölü doğumlara yol açar.

Büyüme ve gelişmeyi etkileyen faktörler arasında doğum sonrası etkenlerde £nemli bir yer tutar. Bu dönemde ilk 2 yıla kadar büyüme ve gelişmeyi etkileyen en önemli faktör beslenmedir. Beslenmesi iyi olmayan, yeterince proteinli besinleri ve kaloriyi almayan bir bebekte, büyüme geri kalır. Yetersiz beslenen bebek aldığı be­sinle ancak hayatsal görevleri yerine getirir ve bir süre sonra beslenme bozuklukla­rının belirtileri ortaya çıkar. Beslenme bozuklukları bebek bünyesinin direncini kıra­rak bünyede sık tekrarlayan ishaller, zatüreler, orta kulak ve idrar yolu iltihaplanmalarıyla da büyüme ve gelişme geriliği daha da belirgin hale geçer.

Prof.Dr.Neşet BİLALOĞLU

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı