Çocuklarda Uyku Problemleri

Uykunun, rahim içi yaşama kısa süreli bir geri dönüş olduğu düşünülmektedir. Bunun yanı sıra uyku, çocuğun biyolojik ve psikolojik gelişiminde oldukça önemli bir yere sahiptir.

Çocuğun yaşına göre uyku ihtiyacı değişmektedir ancak özellikle okul öncesi çocuklarda uykunun önemi çok daha fazladır. 3-5 yaşında bir çocuğun günlük uyku ihtiyacı 13-14 saat iken, 6-8 yaşındaki bir çocuğun uyku ihtiyacı 10-12 saattir.

Çocuk için düzenli uyku alışkanlığı önemlidir. Anne babanın kararlı ve tutarlı bir tutum sergilemesi de uyku alışkanlığın kazanılmasına yardımcı olacaktır. Ancak kolay uyumayı sağlayan bir davranış giderek alışkanlığa, bir uyuma seremonisine dönüşecektir.

Uyku problemi yaşayan bir çocuğun bir uzman tarafından ayrıntılı öyküsü alınmalıdır. Aynı zamanda ebeveynlerin ve eğer varsa evde yaşayan diğer kişilerin evdeki günlük düzenleri, yaşam kültürü, gürültü seviyesi, çocuğun uyuduğu ortam, bulunulan çevre ve ebeveyn-çocuk bağlanması gibi etkenlere özellikle dikkat edilmelidir. Ayrıca çocuğun mizacı, direnç düzeyi, tepkileri ve anne babası ya da bakım veren kişi yanında olmadığında kendi kendini yatıştırabilme yeteneği gibi içsel etkenler de değerlendirilmelidir.

Uyku problemi olan çocuklar, aşağıdaki üç belirtiden birini ya da daha fazlasını gösterirler:

• Uykuya dalmada güçlük ya da uyuyamama
• Gündüzleri uyuklama ya da sürekli uyku hali
• Uyku sırasında alışılmadık ya da istenmeyen hareketler

Uyku problemleri yaşayan okul öncesi çocuklarda en sık gözlenen problem, uyku düzensizlikleridir. Ayrıca uykuya dalmada güçlük ya da uyuyamama, geceleri sık sık uyanma, kabuslar, uykuda konuşma, diş gıcırdatma, uyurgezerlik, uyku terörü ve uyku apnesi (uyku sırasında solunumun kesintiye uğraması) yaşanan diğer uyku problemleridir.

Gece Uyanmaları

Bebeğin ya da okul öncesi çocuğunun gece uyanmaları güvensiz bağlanmayı yansıtabilir. Her gece, uykuya dalmanın ardından, gecenin ortasında uyanma ayrılık sahnesinin tekrarlanması gibidir.

Uykuya Dalmada Zorluk

Bebek ya da okul öncesi çocuk, uykuya dalmak için annesine(kucağa alınmak, sallanmak vb.) alışkınsa ve/veya bir eşya olmadan uyuyamıyorsa(battaniyesine sarılmak vb) ve bu davranışlar bir uyuma seremonisine dönüşmüşse, gece uyanmalarında da aynı seremonileri isteyebilir. Okul çağı çocuklarında ise, uykuya dalma güçlüğü ve uyku sorunları sıklıkla kaygı, korku ve stresle bağlantılı olabilmektedir.

Kabuslar

Genellikle uyandıktan sonra hatırlanan rüyalardır. Kabuslar, uyuduktan uzun bir süre sonra, geç saatlerde, genellikle REM uykusu periyodunda, görülmektedir. Yoğun hayal gücü, ailesel yatkınlık, psikolojik stres, güvensizlik duygusu, yaşamda istenmeyen değişiklikler, tuvalet eğitimi gibi yeni yaşam stresörleri, ya da travmatik olaylar sonucu oluştukları görülmektedir. Ayrıca ateşli hastalıklar, merkezi sinir sistemi hastalıkları, zeka geriliği ve depresyonu olan çocuklarda sık görülmektedir. Sıklıkla 3-6 yaşlar arasında başladığı görülmektedir. Haftada 2 kez 6 ay boyunca kabuslar devam ediyorsa, bir uzmana başvurmak gerekmektedir.

Uyku Terörü

Genellikle görülen rüya hatırlanmaz ve uykuya çabucak tekrar geri dönülür. Uyku terörü, uykunun başlangıcında(ilk üç saat) görülmektedir ve uyku terörü sırasında çocuk uyku halinde olduğu için sabah olayları hatırlamamaktadır. Çocukların bu kısa uyku hali evresinde, odanın dışına fırlama ya da tehlikeli bir eşyanın üzerine düşme gibi kendilerini incitmeleri ihtimali, alınacak önlemlerle engellenmelidir.

Uyku Apnesi

Uyku sırasında en az 3 kez olan ve burun ya da ağızdan alınan havanın alınamaması durumudur. Sıklıkla 4-6 yaşlar arasında görülmektedir. Gürültülü horlama, sabahları sinirlilik ve huysuzluk, yorgunluk, dikkatsizlik, odaklanma sorunları ve hiperaktiviteye benzer hareketlilik gözlenir. Bademcik, geniz eti ya da aşırı kilodan kaynaklanıyor olabilir. Uyku apnesi olan çocuklarda, hafif gelişim geriliği görülebilmektedir. Bunun nedeni, çocuğun derin uykuya geçememesi nedeniyle yetersiz hormon salınımıdır.

Narkolepsi

Gündüz uyuklama ve başa çıkılamayan uyku ataklarıdır. Çocuğun uyuma ve uyanma zamanının izlenmesi, uykusuzluktan kaynaklanmadığının tespiti önemlidir.

Uyku-Uyanıklık Geçiş Bozuklukları

Uyanıkken uykuya ya da uykuda iken uyanmaya geçişlerde görülür. Özellikle, uykunun başlangıcında ritmik hareketler görülmektedir. Ayrıca uykuda konuşma, bacak krampları ve ritmik hareket bozuklukları (kafa vurma, uyku sıçramaları, ve vücut sallanması) şeklinde görülebilmektedir. Çocuğun kendisini incitme ihtimaline karşı önlem almak önemlidir.

Uyku Problemlerine Neden Olabilecek Durumlar

• Zor mizaçlı çocuklar
• Kronik hastalıklara sahip çocuklar(kalp hastalıkları, solunum hastalıkları, alerjiler, merkezi sinir sistemi sorunları, epilepsi, reflü, görme ya da çoklu engel gibi.)
• AteÅŸli hastalıklar
• Ayrılık kaygısı yaÅŸayan çocuklar
• Güvensiz baÄŸlanmış çocuklar
• Zeka geriliÄŸi, down sendromu, dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite bozukluÄŸu, tik bozuklukları, yaygın geliÅŸimsel bozukluk ya da diÄŸer geliÅŸimsel geriliÄŸi olan çocuklar
• Travmatik olaylar
• Depresyon
• Davranım bozukluÄŸu
• Kaygılar
• Korkular
• Psikozlar
• Anne-baba-çocuk arasındaki etkileÅŸimin niteliÄŸi
• Yetersiz ya da problemli beslenme
• Fiziksel koÅŸullar
• Yatma zamanı
• Evlilik çatışması
• Ebeveyn psikopatolojisi
• Fiziksel duygusal ihtiyaçlarının karşılanmaması
• Çocukta kontrolü ele geçirme isteÄŸi
• Anne baba tutumları
• Anne babanın yetersizliÄŸi ya da yokluÄŸu
• Uyu ortamının ve/veya saatlerinin sık deÄŸiÅŸimi

Selin ATASOY
Psikolog Dr. / Aile Danışmanı